Przesłanka pozytywna rozwodu
ZUPEŁNY I TRWAŁY ROZKŁAD POŻYCIA, oznaczający ustanie między małżonkami:
- więzi gospodarczej (zaprzestanie wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego),
- więzi fizycznej/cielesnej (zaprzestanie pożycia intymnego),
- więzi duchowej/emocjonalnej (małżonkowie nie darzą się już wzajemnie miłością),
- o trwałości rozkładu ma miejsce wówczas, gdy z okoliczności sprawy wynika, że podjęcie pożycia między małżonkami nie nastąpi,
- zasadniczo przyjmuje się, że rozkład pożycia do momentu orzeczenia rozwodu powinien trwać kilka miesięcy.
Przesłanka pozytywna rozwodu zostaje spełniona wówczas, gdy rozkład pożycia jest trwały i zupełny. Rozkład ma charakter zupełny, jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze małżonków. Zachowanie co najmniej jednej z więzi, np. gospodarczej, sprawia, że nie można mówić o pozytywnej przesłance orzeczenia rozwodu. Podobnie istnienie więzi cielesnej, mimo braku więzi duchowej i gospodarczej, świadczy o tym, że rozkład pożycia nie ma charakteru zupełnego, a powództwo rozwodowe powinno zostać oddalone.
Przesłanki negatywne rozwodu
Pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli:
Sprzeczność orzeczenia rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci:
- Sąd rozpoznający sprawę o rozwód uwzględnia w tym kontekście w szczególności wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci, aspekt ekonomiczny.
- Zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego z dnia 05 listopada 1999 r. (sygn. akt III CKN 799/99): „Przedłużający się konflikt małżonków jest dla ich dzieci przeżyciem negatywnym, godzącym w poczucie stabilności, co wyklucza odmowę orzeczenia rozwodu ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci”.
- Stanowisko doktryny i orzecznictwa wskazuje jednocześnie na konieczność uwzględnienia faktu, iż dobro dzieci przemawia za tym, by wychowywały się one w trwałej i dobrze funkcjonującej rodzinie, a tym samym nie będzie miało miejsca naruszenie przez orzeczenie rozwodu dobra dzieci, jeżeli w domu rodzinnym są one świadkami rozlicznych kłótni i awantur rodziców, które negatywnie wpływają na ich postawę moralną dzieci i poczucie bezpieczeństwa.
Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego:
- W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 18 marca 1968 r., (sygn. akt III CZP 70/66), Sąd Najwyższy uznał, że orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, powstałe na tle złego traktowania i złośliwego stosunku współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych.
- Sąd Najwyższy uznaje za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego udzielenie rozwodu, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, a rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1998 r., sygn. akt I CKN 704/97).
Żądanie orzeczenia rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia:
Żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia stanowi negatywną przesłankę orzeczenia rozwodu, która ma dwa wyjątki:
- zgodę drugiego małżonka
- uznanie przez sąd, że odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 21 listopada 2002 r. (sygn. akt III CKN 665/00), Sąd Najwyższy podał przykłady sytuacji, kiedy odmowa zgody małżonka niewinnego jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego:
- gdy odmowa zgody „na rozwód służy już tylko chęci zamanifestowania określonej przewagi nad małżonkiem domagającym się rozwodu i przeszkodzenia w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego”;
- „jeżeli przyczyną odmowy jest poczucie zagrożenia w dotychczasowej sferze bytowej”;
- jeżeli od poprzedniej sprawy, zakończonej oddaleniem powództwa, nastąpił znaczny upływ czasu, który zdaniem Sądu Najwyższego „niekiedy w stopniu znacznym osłabia siłę tych emocji, wręcz je eliminuje, oraz, że małżonek niewinny odzyskuje równowagę psychiczną i poczucie własnej wartości mimo świadomości ustania więzi z dotychczasowym partnerem życiowym wywołującej poczucie opuszczenia czy osamotnienia”;
Sąd powinien ocenić odmowę zgody na rozwód każdorazowo w okolicznościach konkretnego małżeństwa, a zatem nawet podobne okoliczności odmowy zgody w przypadku jednego małżeństwa mogą zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a w przypadku drugiego małżeństwa już nie.